Ανθρώπινη δραστηριότητα στη Σύρο: Γεωργία
Επιμέλεια: Μαρίνα Κωνσταντοπούλου
Ανθρώπινη παρουσία υπάρχει στο νησί της Σύρου ήδη εδώ και 5.000 χρόνια, όπως υποδηλώνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα στις περιοχές της Χαλανδριανής και του Καστρίου. Ο Όμηρος περιγράφει τη νήσο Συρίη ως: “Δε θα το πεις νησί πολύκοσμο, μα πλούσιο᾿ θρέφει βόδια και πρόβατα, κι είναι κρασότοπος και στάρι πλήθιο βγάζει.”
Η Σύρος ως κυκλαδονήσι έχει πλούσια αγροτική ζωή που αποτελούσε και αποτελεί ακόμη σε μεγάλο βαθμό θεμέλιο για την οικονομική ευμάρεια του νησιού. Το νότιο τμήμα της με το πιο ήπιο κλίμα και τις επίπεδες κοιλάδες προσφερεται για εκτενείς καλλιέργειες. Άλμα στη γεωργική παραγωγή παρατηρήθηκε το 1963, μετά την πρόσκληση από την καθολική εκκλησία του Ολλανδού γεωπόνου Paul Kuypers όταν έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα θερμοκήπια. Στο βόρειο τμήμα του νησιού, την Απάνω Μερια, η ανθρώπινη παρουσία είναι εμφανής ήδη από το πλοίο με τις ξερολιθιές να δεσπόζουν στο βραχώδες, άγριο τοπίο. Οι ξερολιθικές αυτές κατασκευές εκπληρώνουν τριπλό ρόλο. Αφενός, τη χωροθέτηση των ιδιοκτησιών. Αφετέρου, τον περιορισμό των κοπαδιών και την προστασία των καλλιεργειών. Τέλος τη δημιουργία αναβαθμίδων που συγκρατούν το έδαφος και αντιστέκονται στη διάβρωσή του από τον βοριά και τη βροχή.
Ζώντας σε ένα άνυδρο ξηροθερμικό νησί οι ντόπιοι γεωργοί έχουν αναπτύξει πλήθος τεχνικών εξοικονόμησης νερού με μία από αυτές να είναι η άνυδρη καλλιέργεια. Αυτή και άλλες παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας αξιοποιούν οι κάτοικοι για την παραγωγή κρασιού και οπωροκηπευτικών.
Πηγές: Η «Ύπαιθρος Χώρα» στη Σύρο
Ομήρου Οδύσσεια (Ραψωδία ο’), μετάφραση Ν. Καζαντζάκη – Ι. Κακρίδη
Παρακάτω θα βρείτε ένα κείμενο από των Άννα Μαρία Χριστοπούλου-Μαραγκού και Μελίνα Δαρζέντα, μαθητριών Λυκείου (1999), σχετικά με την ανθρώπινη δραστηριότητα στην Απάνω Μεριά:
“Η παρέμβαση του ανθρώπου στην Απάνω Μεριά είναι παρέμβαση μελετημένη αλλά και αναγκαία. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια και πολλές γενιές πίσω οι δουλευτές του “χωριού” σκύβοντας στο χώμα, ανιχνεύοντας την υγρασία του και τα χαρακτηριστικά του, εξετάζοντας τη χλωρίδα και την πανίδα, ακούγοντας τον αέρα και παρατηρώντας τα στριφογυρίσματά του, υπολογίζοντας το ταξίδι του ήλιου στον ουρανό, τιθάσευσαν αυτό το άγριο τοπίο και το ημέρευσαν, χωρίς όμως στιγμή να χάσουν το σεβασμό τους σε αυτό.
Η καλλιέργεια κι η εκμετάλλευση της γης, η μελισσοκομία και η κτηνοτροφία στην Απάνω Μεριά προέκυψαν από την ανάγκη για επιβίωση και βασίζονται στην παρατήρηση, στη γνώση που περνάει διαδοχικά από τη μια γενιά στην επόμενη και στον συντονισμό των ανθρώπων με το περιβάλλον. Πολλά χρόνια πριν οι Απανωμερίτες που ζήσανε στον τόπο αυτόν ερεύνησαν, κατανόησαν και πειραματίστηκαν με τεχνικές και μέσα για να βιοποριστούν παράγοντας καρπούς, ζαρζαβατικά, κρασί, μέλι και άλλα προϊόντα που σχετίζονται με την κτηνοτροφική παραγωγή, όπως π.χ. τυριά και λουκάνικα. Οι παρεμβάσεις τους συντελέστηκαν αργά, σταθερά κι αποτελεσματικά. Αφουγκράστηκαν τον τόπο και άντλησαν τα “εργαλεία” τους απ’ αυτόν, όπως για παράδειγμα συνέβη με την άνυδρη καλλιέργεια, τις ξερολιθιές και τις αναβαθμίδες, το αλώνισμα, τα τρυγοπάτια και τα χοιροσφάγια. Δεν αλλοίωσαν το τοπίο. Δεν άλλαξαν τις τεχνικές των προγόνων τους για χάρη της τεχνολογίας. Οι λιγοστοί που παραμένουν πια ενεργοί δεν μετράνε τον κάματο, δεν βαρυγκομούν με τις δυσκολίες. Συνεχίζουν “όπως τα έμαθαν” να αξιοποιούν τις δυνατότητες του βουνού και να παράγουν.
Τα τοπικά προϊόντα της Απάνω Μεριάς σου δίνουν την αίσθηση του τόπου. Γεύεσαι το μέλι και οσφρίζεσαι με μιας την πλαγιά με τα θυμάρια που σεργιάνιζαν οι μέλισσες. Τα απανωχωρίτικα σταφύλια και το μάζεμα των τελευταίων “λουμπάρδικων” σύκων ξυπνούν μνήμες από το πανηγυράκι του Α-Γιαννιού. Πίνεις λιαστό κρασί και νομίζεις πως λιάζεσαι κι εσύ ξένοιαστα στο ταρατσάκι μαζί με τις απλωμένες ξερές-λιαστές ντομάτες αγναντεύοντας την Τήνο. Σπάζοντας ένα ένα το “σακί” απ’ τις ρεβιθιές και μόλις πλημμυρίσει τον ουρανίσκο η δροσιά του καρπού, θαρρείς πως βλέπεις τον πάππου να έρχεται από το χωράφι με την αρμαθιά κάτω απ’ τη μασχάλη – κι ας μην είναι στ’ αλήθεια πια εκεί…
Τα προϊόντα της Απάνω Μεριάς είναι φορείς μνήμης, εικόνων, αισθήσεων, βιωμάτων. Είναι κληρονομιά. Είναι προίκα. Είναι πολιτισμός. Είναι ήθη κι έθιμα. Είναι ο αντίλογος στην εποχή των γενετικά μεταλλαγμένων. Είναι η πλήρης αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη γη.”
Μελίνα και Άννα Μαρία, 3 Νοεμβρίου 2016
